SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMASI
Siyasi partilerin kuruluş ve kapanmalarını içeren hükümler anayasada yer almaktadır. Siyasi partilerin uyması gereken prensipler belirlenirken tarihten ders alınarak ve geçmiş hatalardan pay çıkarılarak bir düzenleme yapılmıştır. Siyasi partilerin kapatılmasında temel kriterler belirlenirken, laiklik ve devletçilik ilkesi göz önüne alınarak ve milletin bölünmez bütünlüğüne zarar vermemek adına hareket edilmiştir.
1982 Anayasasında yer alan siyasi parti kapatma hükümleri zaman içinde birçok değişikliğe uğramıştır. Özellikle 1982 Anayasasına, 2001 yılında getirilen hükümlerle siyasi partilerin kapatılması bir hayli zorlaştırılmıştır. Modern demokrasinin bir göstergesi olan partiler, demokratik bir hukuk devleti için mihenk taşıdır. Ancak, anti-demokrat partilerin oluşma ihtimali de göz ardı edilmemelidir.
Siyasi Partilerin Kapatılmasındaki Hususlar
1982 Anayasası’na göre; siyasi partiler Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nın açacağı dava ile Anayasa Mahkemesi tarafından kesin olarak karara bağlanır.[1] Siyasi partilerin kapatılma nedenleri temelli kapatma ve kapatma olarak iki şekilde düzenlenmiş, temelli kapatma nedenleri Anayasa’da düzenlenirken, kapatma nedenleri kanuna bırakılmıştır.[2] Siyasi partilerin temelli kapatılma nedenleri Anayasamızda tahdidi olarak sayılmıştır. Yani herhangi bir kanunla genişletilmesi mümkün değildir. Bunlar;
• Partinin tüzük ve programının Anayasa’nın 68.maddesinin 4.fıkrasına aykırı olması,
• Partinin eylemlerinin Anayasa’nın 68.maddesinin 4.fıkrasına aykırı olması,
• Partinin yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyruğu olmayan gerçek ve tüzel kişilerden yardım alması.
Bu üç husus dışında siyasi partilerin herhangi bir nedenle temelli kapatılması mümkün değildir.
2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanununun “Anayasadaki yasaklara aykırılık halinde partilerin kapatılması” başlıklı 101.maddesinde de siyasi partilerin kapatılma nedenleri düzenlenmiştir. Bu nedenler, bir siyasi partinin;
• Tüzük ve programının devletin bağımsızlığına, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenliğine, demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine aykırı olması, sınıf veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlaması, suç işlenmesini teşvik etmesi,
• Anayasa’nın 68. maddesinin dördüncü fıkrasına aykırı eylemlerin işlendiği odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesi’nce tespiti,
• Yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım almasıdır.[3]
Siyasi Partiler Sadece Anayasa Mahkemesi Kararıyla Mı Kapatılır?
Geçmiş yıllara baktığımızda siyasi partilerin sadece Anayasa Mahkemesi kararı ile değil aynı zamanda kanun, yargı kararı ve MGK kararı ile de kapatıldığını görmekteyiz. Keza,26 Ocak 1954 tarihinde Millet Partisi, Ankara Sulh Ceza Mahkemesi kararı ile 29 Eylül 1960 tarihinde ise Demokrat Parti, Ankara 4. Asliye Hukuk Hâkimliği tarafından kapatılmıştır.
Yine 26 Temmuz 1983’te MGK kararı ile Büyük Türkiye Partisi kapatılmıştır.
12.09.1980 tarihine kadar kurulmuş olan siyasi partiler ise kanunla kapatılmıştır.
Günümüzde siyasi partileri kapatma davası açma yetkisi Anayasanın 69. Maddesinin 4.fıkrasına göre, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesince kesin olarak karara bağlanır. Siyasi Partiler Kanununun 100. maddesine göre, Anayasada yazılı nedenlerle Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından bir siyasi partinin kapatılması davası açılması; resen, Cumhurbaşkanının kararı üzerine Adalet Bakanının istemiyle ve bir siyasi partinin istemi üzerine olur.[4]
Sonuç ve Değerlendirme
Demokratik düzenin olmazsa olmazı olan siyasi partiler serbestçe kuruluyor olmalarına rağmen, demokratik düzenin sağlıklı bir şekilde devamı için de faaliyetlerinin sınırlandırılması hatta yeri geldiğinde kapatılması demokratik düzenin bozulmaması adına bir zorunluluktur.[5] Kapatma hükümleri Anayasa’da ve Siyasi Partiler Kanunu’nda ayrı ayrı düzenlenmiş, ortaya temelli kapatma ve kapatma kavramları çıkmıştır. Temelli kapatma sonucu siyasi partilerin tüzel kişiliği sona erer ve bir daha açılamama ile sonuçlanabilen katı müeyyidelere tabi olur. Temelli kapatma sebepleri saklı olmak üzere, SPK’da yer alan nedenlerle diğer mahkemeler temelli kapatma müeyyidelerine hükmedemez.
Siyasi partinin kapatılması için yasak eylemlerin odak noktası olması, terör örgütleriyle iş birliği yapması veya halkın özgürlükçü ruhuna ağır darbeler vuracak eylemlerde bulunması gerekir. Bu gibi durumların varlığı halinde o siyasi parti zinhar kapatılmalıdır. Zira demokratik hukuk devleti olmak da bunu gerektirir. Aksi durumda, normalde demokrasinin altın kılıcı olan özgürlükçü yaklaşımın ana parçası siyasi partiler yukarıda belirtmiş olduğum eylemler dolayısıyla demokrasiyi güçlendirmek şöyle dursun bulunduğu toplumu içten içe kemirir ve savunmasız bir hâle getirir. Unutmayalım ki siyasi partiler demokrasiye ilaç olabileceği gibi amacından saptığı sürece de kanser hücresi gibi o toplumu kurutup çökertebilir.
KAYNAKÇA
AKYAZAN, A. (2006). 1982 ANAYASASI’NA GÖRE SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMASI. TBB DERGİSİ, 247-276.
Altınbaş, S. (2019). TÜRKİYE’DE PARTİ YASAKLARININ PARTİ KAPATMA DAVALARI ÜZERİNDEN OKUNMASI. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7 (1), 44-59.
Atar, Y. (2018). Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları.
Kahraman, M., & Çalışkan, Z. (2007). Türkiye’de Siyasi Partiler. Doğuanadolu Bölgesi Araştırmaları, 122-131.
Turhan, M. (tarih yok). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Ve Siyasi Parti Kapatma Davaları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 129-150.
Yiğit, U. (2008). Siyasi Partilerin Temelli Kapatılması ile Kapatılması Arasındaki Farklar Ve Kapatılan Partilerin Yeniden Açılması. TBB Dergisi, 165-176.
[1]“ AKYAZAN, Emrah, s.260”
[2] “YİĞİT, Uğur, s.166”
[3] “YİĞİT, Uğur, s.168”
[4] “ATAR, Yavuz, s.99”
[5] “KAHRAMAN/ ÇALIŞKAN, s.130”
